Tajikera
TAJIKERA
TAJIK, TAJIK, TADJIK
Language family: Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern, Persian.
Language codes:
ISO 639-1 tg
ISO 639-2 tgk
ISO 639-3 tgk
Glottolog: taji1245.
Beste izen batzuk (autoglotonimoa: тоҷикӣ, تاجیکی, tojikī):
dari alt eastern [PES].
farsi alt eastern [PES].
farsi, eastern [PES] hizk. Afganistan; halaber Pakistan ere.
farsi, western [PES] hizk, Iran; Alemania, AEB, AEB (Arabiar Emirerri Batuak), Australia, Austria, Azerbaijan, Bahrain, Danimarka, Erresuma Batua, Espainia, Frantzia, Grezia, Herbehereak, India, Irak, Israel, Kanada, Oman, Qatar, Saudi Arabia, Suedia, Tajikistan, Turkia (Asia), Turkmenistan, Uzbekistan.
galcha alt tajiki [PET].
parsi alt farsi, western [PES].
persian alt farsi, western [PES].
tadzhik alt tajiki [PET].
tajik alt farsi, eastern [PRS].
tajik alt sarikoli [SRH].
tajiki [PET] hizk. Tajikistan; baita Errusia (Asia), Kazakhstan, Kirgizistan, Turkmenistan, Ukraina eta Uzbekistan ere.
tajiki alt dari dial farsi, eastern [PRS].
tajiki persian alt tajiki [PET].
AFGANISTAN
farsi, eastern (persian, dari, parsi) [PRS] 5.600.000 hiztun, populazioaren % 25-50 (1996); herrialde guztietako populazio osoa 7.000.000. Hainbat dari dialekto Khorasan Probintzian (Iran) eta Herat, Hazarajat, Balkh, Ghor, Ghazni, Budaksham, Panjsher Probintzietan eta Galcha-Pamir Mendiak eta Kabul erregioetan; halaber mintzatua Pakistanen. Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern, Persian. Dialektoak: dari (afghan farsi, herati, tajiki, kaboli, kabuli, khorasani), parsiwan. Radio Afghanistan-en emanaldiak hizkuntza literarioaren ahoskera estandardizatua ari dira sustatzen herrialdeko dikzio tradizio zaharrean oinarrituta, bere ezaugarri fonetiko arkaikoekin. Estilo formala tehrani persianarekin (farsi) gertuago dago eta estilo informala Afganistango lurralde batzuetan Tajikistango tajikiarekin dago gertuago. Iran eta Afganistanen arteko ezberdintasun fonologiko eta lexikalek ulermen zailtasun txikiak sortzen dituzte. Afgan dialektoak gertuago daude persiera literarioarekin iraniar dialektoak baino. Zargari (morghuli) hizkuntza sekretua da urreginen eta agian beste batzuen artean erabilia, persieraren dialekto batean oinarritua. Ikus halaber balkan romania Iranen. Hizkuntza nazionala; arabiar idazkera; eskoletan irakatsia; irrati emanaldiak.
IRAN
farsi, western (persian, parsi) [PES] 22.000.000 hiztun edo populazioaren % 35,9 (1997) barne eginez 800.000 dari Khorasanen, gilan, tat, bakhtiyari, lor; herrialde guztietako populazio osoa 24.280.000. Iranen erdialdea eta hegoalde zentrala; halaber mintzatua beste 26 herrialdetan hala nola Alemania, AEB (Amerikako Estatu Batuak), AEB (Arabiar Emirerri Batuak), Australia, Austria, Azerbaijan, Bahrain, Danimarka, Erresuma Batua, Espainia, Frantzia, Grezia, Herbehereak, India, Irak, Israel, Kanada, Oman, Qatar, Saudi Arabia, Suedia, Tajikistan, Turkia (Asia), Turkmenistan eta Uzbekistanen. Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern, Persian. Dialektoak:qazvini, mahallati, hamadani, kashani, isfahani, sedehi, kermani, araki, shirazi, jahromi, shahrudi, kazeruni, mashadi (meshed), basseri. Hizkuntza literarioa birtualki identikoa da Iranen eta Afganistanen, oso ezberdintasun lexikal txikiekin. Zargaria baliteke urreginek erabilitako dialektoa izatea (ikus halaber balkan romania Iranen). Dialektoa aldatuz doa darierarantz Afaganistanen eta tajikerarantz Tajikistanen. Hizkuntza nazionala, gramatika, SOV; eskola guztiek darabilte persiera; irrati programak.
TAJIKISTAN
tajiki (tadzhik, tajiki persian, galcha) [PET] 3.344.720 hiztun (1991), % 98 ama hizkuntzadun, herrialde guztietako populazio osoa 4.380.000. Halaber mintzatua Errusia (Asia), Kazakhstan, Kirgizistan, Turkmenistan, Ukraina eta Uzbekistanen ere. Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern, Persian. Dialekto txikien 4 talde; ez muga diferentziarik. Nahasketa dialektala dari persianerantz Afganistanen. Tajikiar gehienak hirueledunak dira Ipar Uzbek, Errusia eta Tajikin. Zertxobait literatura. Errusiar iturriek diotenez Afganistanen persiar dialekto denak ‘tajikitzat’ dauzkate. Txinan ustezko ‘tajiki’ gaur shugni edo wakhi da. Badira Sobietar Asia zentralean ijitoen komunitate tajikidunak. Hizkuntza nazionala. Idazkera zirilikoa.
Hizkuntza / lengua: tajikera / tajik / tajik / tadjik.
Hiztunak / hablantes (2001): 10.290.000 (Rafael del Moral).
Herrialdea / país: Afganisan (5.270.000), Tajikistan (3.860.000), Uzbekistan (1.080.000), Kirgizistan (40.000) eta Txina (40.000).
|
HISTORIA. Iraniar familiako hizkuntza indoeuroparra, mendebaleko adarra, Asia zentralean hedatua. Batzuetan pertsieraren aldakitzat jotzen da, hau baita eskualdean eragin kultural eta erlijioso handiena duen hizkuntza, hizkuntza independente bezala baino areago. Afganistanen dari izena hartzen duen bezala, desberdintzat kontsideratu gabe, pertsiera tajikera deitua izan daiteke beste eskualde batzuetan. Ezberdintasuna areago da erlijiosoa linguistikoa baino: iraniarrak islamdar txiitak dira eta hauek berriz sunitak. Turkoen inperioa Asia zentralean zabaldu zen garai luzean zehar, ekialdeko hizkuntza iraniarrak Pamir mendietara ihes egin beharrean aurkitu ziren. Hiztun batzuk, ordea, geratu egin ziren eta haien ondorengoak dira gaur tajikeraz mintzatzen direnak. Hizkuntza hau arabiar eraginez garatu da VIII m.tik gaur arte. Zail gertatzen da Irango pertsiar tradizioa eta tajikera bereiztea.
HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak. Bere gramatika pertsierarena da. Hiztegiak hainbat mailegu hartu ditu errusieratik lehenagoko errepublika sobietarren dominioaren garaian. Idazkera. Arabiar alfabetoarekin idatzi zen. 1928an sobietar eraginaren eskualdean latindar alfabetoa erabiltzen hasi zen eta gero zirilikoa erabili zen egokitzeko hainbat aldakuntzarekin. Afganistanen arabiar alfabetoa erabiltzen da gaur oraindik ere.
|
HISTORIA. Lengua indoeuropea de la familia irania, rama occidental, extendida por Asia central. A veces es considerada como variedad del persa, que es la lengua de mayor influencia cultural y religiosa de la región, más que como lengua independiente. De la misma manera que recibe el nombre de dari en Afganistán, sin que sea considerada distinta, el persa puede ser llamado tajik en otras regiones. La diferencia no es tanto lingüística como religiosa: los iraníes pertenecen a la confesión chiita del islam, mientras que estos son sunitas. Durante la larga época de la expansión turca por Asia central, las lenguas iranias del este fueron gradualmente forzadas a retirarse hacia las montañas Pamir. Algunos hablantes, sin embargo, permanecieron y herederos de aquellos son los actuales hablantes de tajik. La lengua se ha desarrollado con la influencia árabe desde el siglo VIII hasta la actualidad. Es difícil diferenciar la tradición persa de Irán con la tajik.
LENGUA. Principales características. Su gramática es la del persa. El vocabulario ha recibido préstamos del ruso en el dominio lingüístico de las antiguas repúblicas soviéticas.
Escitura. Se escribió con el alfabeto árabe. En 1928 en la zona de influencia soviética se empezó a escribir durante algunos años con el alfabeto latino, y luego pasó a usarse el cirílico con algunas modificaciones para su adaptación. En Afganistán se sigue escribiendo con el alfabeto árabe. |
GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK
CENTRAL ASIA PHRASEBOOKS, languages of the silk road, uyghur, uzbek, kyrgyz, kazhak, pashto, tajik, tashkorghani, turkmen, burushaski, khowar, mandarin, mongolian, shina, wakhi, Lonely Planet, author: Justin Jon Rudelson, 1st edition, 14x9, 239 or., Victoria (Australia), 1998.
PARLONS TADJIK, Tadjikistan, Michel Malherbe, L'Harmattan, gramatika eta hiztegia, 21,5x13, 219 or., Paris, 2015.
Parlons tadjik liburuaren sinopsia:
Le Tadjikistan est la plus petite et la moins connue des Républiques d'Asie centrale issues de l'Union soviétique. C'est aussi la seule dont la langue nationale n'appartient pas à la famille turque: elle est très proche du persan mais s'écrit en alphabet cyrillique.
Comme tous les livres de la collection, ce Parlons tadjik comprend une description de la langue, des éléments de conversation courante et des donnés culturelles.
HIZTEGIAK, LEXIKOAK
TADJIK-FRANÇAIS, Dictionaires L & M. Ifeac, Chokir Moukhtor, Khoudaïkoul Ibraguimov eta Ouloughbek S. Mansourov, Langues & Mondes, L’ Asiathèque, 20x13,5, 357 or., Paris, 2003.
TAJIK ALFABETOA
TAJIK ALPHABET
|
Tajik Sobietar Errepublika Autonomo Sozialistaren armarria 1929 inguruan. "Tajik Autonomous Soviet Socialist Republic" latindar tajik, prso-arabiar tajik eta errusiar zirilikoz dago idatzia (goitik behera).
|
The coat of arms of the Tajik Autonomous Soviet Socialist Republic circa 1929. "Tajik Autonomous Soviet Socialist Republic" is written (from top to bottom) in Tajik Latin, Tajik Perso-Arabic and Russian Cyrillic.
|
|
Eskuizkribu ilustratu bat 1492 inguruan Jami tajik poeta persiarrak idatzia. Idazkera perso-arabiarra da.
|
An illustrated manuscript written circa 1492 by Jami, a Tajik (Persian) poet. The writing is in Perso-Arabic script.
|
Perso-arabiarra / Perso-Arabic
|
Idazkera perso-arabiarraren aldaera bat (teknikoki abjada) erabiltzen da tajikeraz idazteko. Tajik bertsioan, arabiar alfabetoaren gainerako denetan bezala, salbu 'ا' (alef), bokalak ez dira letra iosolatuak, marka diakritikoekin opzionalki adieraziak baizik.
|
A variant of the Perso-Arabic script (technically an abjad) is used to write Tajik. In the Tajik version, as with all other versions of the Arabic alphabet, with the exception of 'ا' (alef), vowels are not given unique letters, but rather optionally indicated with diacritic marks.
|
|
Tajik alfabetoa perso-arabieraz / The Tajik alphabet in Perso-Arabic |
|||||||||||
|
ر |
ذ |
د |
خ |
ح |
چ |
ج |
ث |
ت |
پ |
ب |
ا |
|
/ɾ/ |
/z/ |
/d/ |
/χ/ |
/h/ |
/tʃ/ |
/dʒ/ |
/s/ |
/t/ |
/p/ |
/b/ |
/o/ |
|
ق |
ف |
غ |
ع |
ظ |
ط |
ض |
ص |
ش |
س |
ژ |
ز |
|
/q/ |
/f/ |
/ʁ/ |
/ʔ/ |
/z/ |
/t/ |
/z/ |
/s/ |
/ʃ/ |
/s/ |
/ʒ/ |
/z/ |
|
ی |
ه |
و |
ن |
م |
ل |
گ |
ک |
|
|
|
|
|
/j/ |
/h/ |
/v/ |
/n/ |
/m/ |
/l/ |
/ɡ/ |
/k/ |
|
|
|
|
|
"Kommunisti Isfara"-ren aurreko orrialdea 1936ko maiatzaren 15ean. Latindar idazkera Errusiar Iraultzaren ondoren sartu zen alfabetatzea areagotu eta hizkuntza arabiar influentzatik aldentzeko. |
The front page of "Kommunisti Isfara" from the 15th May, 1936. The Latin script was introduced after the Russian Revolution in order to facilitate an increase in literacy and distance the language from Islamic influence.
|
|
Tajik alfabetoa latinez / The Tajik alphabet in Latin |
|||||||||||
|
A a |
B ʙ |
C c |
Ç ç |
D d |
E e |
F f |
G g |
Ƣ ƣ |
H h |
I i |
Ī ī |
|
/a/ |
/b/ |
/tʃ/ |
/dʒ/ |
/d/ |
/e/ |
/f/ |
/ɡ/ |
/ʁ/ |
/h/ |
/i/ |
/ˈi/ |
|
J j/Y y |
K k |
L l |
M m |
N n |
O o |
P p |
Q q |
R r |
S s |
Ş ş |
T t |
|
/j/ |
/k/ |
/l/ |
/m/ |
/n/ |
/o/ |
/p/ |
/q/ |
/ɾ/ |
/s/ |
/ʃ/ |
/t/ |
|
U u |
Ū ū |
V v |
X x |
Z z |
Ƶ ƶ |
' |
|
|
|
|
|
|
/u/ |
/ɵ/ |
/v/ |
/χ/ |
/z/ |
/ʒ/ |
/ʔ/ |
|
|
|
|
|
|
Tajik errublo baten ifrentzuko testuaren detailea.
|
Text detail from the reverse of the Tajik 1 ruble note.
|
|
Tajik alfabetoa zirilikoz / The Tajik alphabet in Cyrillic |
|||||||||||
|
А а |
Б б |
В в |
Г г |
Д д |
Е е |
Ё ё |
Ж ж |
З з |
И и |
Й й |
К к |
|
/a/ |
/b/ |
/v/ |
/ɡ/ |
/d/ |
/e/ |
/jɒ/ |
/ʒ/ |
/z/ |
/i/ |
/j/ |
/k/ |
|
Л л |
М м |
Н н |
О о |
П п |
Р р |
С с |
Т т |
У у |
Ф ф |
Х х |
Ч ч |
|
/l/ |
/m/ |
/n/ |
/o/ |
/p/ |
/ɾ/ |
/s/ |
/t/ |
/u/ |
/f/ |
/χ/ |
/tʃ/ |
|
Ш ш |
Ъ ъ |
Э э |
Ю ю |
Я я |
Ғ ғ |
Ӣ ӣ |
Қ қ |
Ӯ ӯ |
Ҳ ҳ |
Ҷ ҷ |
|
|
/ʃ/ |
/ʔ/ |
/e/ |
/ju/ |
/ja/ |
/ʁ/ |
/ˈi/ |
/q/ |
/ɵ/ |
/h/ |
/dʒ/ |
|
|
Hogeita hamabost letra hauei eransteko, ц, щ, and ы letrak aurki daitezke maileguetan, 1998ko erreforman ofizialki baztertuak izan baziren ere, ь letrarekin batera. Alfabetoaren ordena berria da: а б в г ғ д е ё ж з и ӣ й к қ л м н о п р с т у ӯ ф х ҳ ч ҷ ш ъ э ю я. Alfabetoan sartzen dira errusiar alfabetoan aurkitzen ez diren hainbat letra:
|
In addition to these thirty-five letters, the letters ц, щ, and ы can be found in loan words, although they were officially dropped in the 1998 reform, along with the letter ь. The new present order of alphabet: а б в г ғ д е ё ж з и ӣ й к қ л м н о п р с т у ӯ ф х ҳ ч ҷ ш ъ э ю я. The alphabet includes a number of letters not found in the Russian alphabet:
|
|
Description |
Г with bar |
И with macron |
К with descender |
У with macron |
Х with descender |
Ч with descender |
|
Letter |
Ғ |
Ӣ |
Қ |
Ӯ |
Ҳ |
Ҷ |
|
Phoneme |
/ʁ/ |
/ij/ |
/q/ |
/ɵ/ |
/h/ |
/dʒ/ |
|
Tajik alfabetoa hebreeraz / The Tajik alphabet in Hebrew |
|||||||||||
|
ג״ |
ג׳ |
ג |
גּ |
בּ |
ב |
איֵ |
איִ |
אוּ |
אוׄ |
אָ |
אַ |
|
/dʒ/ |
/tʃ/ |
/ʁ/ |
/ɡ/ |
/b/ |
/v/ |
/e/ |
/i/ |
/u/ |
/ɵ/ |
/o/ |
/a/ |
|
מ ם |
ל |
כּ ךּ |
כ ך |
י |
ט |
ח |
ז |
ז |
ו |
ה |
ד |
|
/m/ |
/l/ |
/k/ |
/χ/ |
/j/ |
/t/ |
/ħ/ |
/ʒ/ |
/z/ |
/v/ |
/h/ |
/d/ |
|
ת |
שׁ |
ר |
ק |
צ ץ |
פּ ףּ |
פ ף |
ע |
ס |
נ ן |
|
|
|
/t/ |
/ʃ/ |
/r/ |
/q/ |
/s/ |
/p/ |
/f/ |
/ʔ/ |
/s/ |
/n/ |
|
|
Testu-lagina / Sample text:
דר מוקאבילי זולם איתיפאק נמאייד. מראם נאםה פרוגרמי פירקהי יאש בוכארייאן. - Дар муқобили зулм иттифоқ намоед. Муромнома - пруграми фирқаи ёш бухориён.
Tajik latindarra, tajik zirilikoa, tajik perso-arabiarra / Tajik Latin, Tajik Cyrillic and Perso-Arabic
|
Latin |
Cyrillic |
Perso-Arabic |
English |
Euskara
|
|
Tamomi odamon ozod ʙa dunyo meojand va az lihozi manzilatu huquq ʙo ham ʙaroʙarand. Hama sohiʙi aqlu viçdonand, ʙojad nisʙat ʙa jakdigar ʙarodarvor munosaʙat namojand. |
Тамоми одамон озод ба дунё меоянд ва аз лиҳози манзилату ҳуқуқ бо ҳам баробаранд. Ҳама соҳиби ақлу виҷдонанд, бояд нисбат ба якдигар бародарвор муносабат намоянд. |
تمام آدمان آزاد به دنیا میآیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند. همه صاحب عقل و وجدانند، باید نسبت به یکدیگر برادروار مناسبت نمایند. |
All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood. |
Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu behar dute.
|
|
Cyrillic |
vowel-pointed Perso-Arabic |
Perso-Arabic |
||||||
|
Баниодам аъзои як пайкаранд, ки дар офариниш зи як гавҳаранд. Чу узве ба дард оварад рӯзгор, дигар узвҳоро намонад қарор. Саъдӣ |
بَنیآدَم اَعضایِ یَک پَیکَرَند، که دَر آفَرینِش زِ یَک گَوهَرَند. چو عُضوی به دَرد آوَرَد روزگار، دِگَر عُضوها را نَمانَد قَرار. سعدی |
بنیآدم اعضای یک پیکرند، که در آفرینش ز یک گوهرند. چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار. سعدی |
||||||
|
Мурда будам, зинда шудам; гиря будам, xанда шудам. Давлати ишқ омаду ман давлати поянда шудам. Мавлавӣ |
مُرده بُدَم، زِنده شُدَم؛ گِریه بُدَم، خَنده شُدَم. دَولَتِ عِشق آمَد و مَن دَولَتِ پایَنده شُدَم. مَولَوی |
مرده بدم، زنده شدم؛ گریه بدم، خنده شدم. دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم. مولوی |
||||||
|
Cyrillic |
Latin |
Perso-Arabic |
Phonetic Value (IPA) |
Examples |
||||
|
А а |
A a |
َ, اَ |
/a/ |
санг= سنگ = سَنگ |
||||
|
Б б |
B ʙ |
ﺏ |
/b/ |
барг = برگ = بَرگ |
||||
|
В в |
V v |
و |
/v/ |
номвар = نامور = ناموَر |
||||
|
Г г |
G g |
گ |
/ɡ/ |
санг= سنگ = سَنگ |
||||
|
Ғ ғ |
Ƣ ƣ |
ﻍ |
/ʁ/ |
ғор = غار, Бағдод = بغداد = بَغداد |
||||
|
Д д |
D d |
ﺩ |
/d/ |
модар = مادر = مادَر, Бағдод = بغداد = بَغداد |
||||
|
Е е |
E e |
ی |
/e/ |
шер = شیر, меравам = میروم = میرَوَم |
||||
|
Ё ё |
Jo jo |
یا |
/jɔ/ |
дарё = دریا, осиёб = آسیاب |
||||
|
Ж ж |
Ƶ ƶ |
ژ |
/ʒ/ |
жола = ژاله, каждум = کژدم = کَژدُم |
||||
|
З з |
Z z |
ﺽ ,ﻅ ,ﺫ ,ﺯ |
/z/ |
|
||||
|
И и |
I i |
اِ, ِ |
/i/ |
|
||||
|
Ӣ ӣ |
Ī ī |
ی |
/ˈi/ |
|
||||
|
Й й |
J j |
یْ, ی |
/j/ |
|
||||
|
К к |
K k |
ک |
/k/ |
|
||||
|
Қ қ |
Q q |
ﻕ |
/q/ |
|
||||
|
Л л |
L l |
ﻝ |
/l/ |
|
||||
|
М м |
M m |
ﻡ |
/m/ |
|
||||
|
Н н |
N n |
ﻥ |
/n/ |
|
||||
|
О о |
O o |
ا ,آ |
/ɔ/ |
|
||||
|
П п |
P p |
پ |
/p/ |
|
||||
|
Р р |
R r |
ﺭ |
/ɾ/ |
|
||||
|
С с |
S s |
ﺙ ,ﺹ ,ﺱ |
/s/ |
|
||||
|
Т т |
T t |
ﺕ ,ﻁ |
/t/ |
|
||||
|
У у |
U u |
اُ, ُ |
/u/ |
|
||||
|
Ӯ ӯ |
Ū ū |
او ,و |
/ɵ/ |
|
||||
|
Ф ф |
F f |
ﻑ |
/f/ |
|
||||
|
Х х |
X x |
ﺥ |
/χ/ |
|
||||
|
Ҳ ҳ |
H h |
ﺡ |
/h/ |
|
||||
|
Ч ч |
C c |
چ |
/tʃ/ |
|
||||
|
Ҷ ҷ |
Ç ç |
ﺝ |
/dʒ/ |
|
||||
|
Ш ш |
Ş ş |
ﺵ |
/ʃ/ |
|
||||
|
ъ |
' |
ﻉ |
/ʔ/ |
|
||||
|
Э э |
E e |
ای |
/e/ |
|
||||
|
Ю ю |
Ju ju |
یُ ,یو |
/ju/ |
|
||||
|
Я я |
Ja ja |
یه, یَ |
/ja/ |
|
||||