MON, MÔN, MÔN
Language family: Austro-Asiatic, Mon-Khemer, Monic.
Language codes:
ISO 639-1 -
ISO 639-2 -
ISO 639-3 Either:
mnw – Modern Mon
omx – Old Mon
Linguist list: omx Old Mon.
Glottolog: monn1252 (Modern Mon)
oldm1242 (Old Mon).
Beste izen batzuk (autoglotonimoa: pʰesa mɑn):
aleng alt mon [MNW].
central mon alt mataban-moulmein dial mon [MNW].
mataban-moulmein dial mon [MNW].
mon [MNW] hizk. Myanmar; baita Tailandia ere.
mun alt mon [MNW].
northern mon alt pegu dial mon [MNW].
pegu dial mon [MNW].
peguan alt mon [MNW].
takanoon alt mon [MNW].
talaing alt mon [MNW].
taleng alt mon [MNW].
MYANMAR
mon (talaing, mun, peguan) [MNW] 835.100 hiztun (1983, ustez), bi herrialdeetako populazio osoa 900.000-935.000. Ekialdeko deltaren eremuan Rangoonen ekialdetik Ye eta Tailandiaraino; hego Martaban, eskualde mugakidea. Halaber mintzatua Tailandian ere. Austro-Asiatic, Mon-Khemer, Monic. Dialektoak: mataban-moulmein (central mon, mon te), pegu (northern mon, mon tang), ye (southern mon, mon nya). Mon jendeak irakur dezake birmaniera eta oro har elebidunak dira birmanieraz; gazte jende anitzek birmaniera bakarrik erabiltzen du; garai batean hego Myanmar gehienean eta mendebaldar Tailandian hedatu zen nazioaren hondarrak; SVO, idazkera zaharra, palieratik bideratua indikoz oinarriturik.
TAILANDIA
mon (talaing, taleng, aleng, mun, peguan, takanoon) [MNW] 70.000 /100.000 hiztun (1983, SIL). Myanmarren mugan, Kanchanaburi, Pathum Thani, Rat Buri, Surat Thani, Lopburi, Khorat; ipar eta hego Bangkok. Austro-Asiatic, Mon-Khemer, Monic. Eskualde batzuetan itxuraz thaiarekin integratuak dirudite, beste eskualde batzuetan bereizirik. Ikus sarrera nagusia Myanmarren.
Hizkuntza / lengua: monera / mon / môn / môn.
Hiztunak / hablantes (2002): 1.235.000 (Rafael del Moral).
Herrialdea / país: Myanmar, Tailandia.
|
HISTORIA. Mon-khemer familiako hizkuntza austroasiatikoa, peguanera bezala ere ezagutua. Monerak idazkun kopuru handia du testigantza bezala VI. m.az geroztik, erresuma handi baten hizkuntza izan baitzen. Moneraren bidez transmititu zitzaien birmaniar hiztun zaharrei kultura budista, idazkera ere mailegatu zielarik. XVIII. m.az geroztik erabilera asko galdu zen, baita erlijio munduan ere. Azkenaldian, badirudi bere hiztunak hasiak direla beren hizkuntzaren bitxitasunaz interesatzen. Hala ere, birmanieraren eragina benetan handia da. Monera ez da hizkuntza ofiziala Myanmarren.
HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak. Fonetika. A) Ez da hizkuntza tonala, inguruko hizkuntzen kontrara. B) Bere sistema kontsonantikoa sanskritoaren serieetan dago oinarritua. Morfosintaxia. A) Hitzak eratzeko aurrizki eta atzizkiez baliatzen da nagusiki. B) Generoa lexikoaren bidez adierazten du eta hitzen funtzioa perpausean duten lekuaz bereizten dute. C) Aditzek aurrizki eta atzizkien bidez adierazten dute modua, denbora eta aspektua. D) Ez du numeroa bereizten. E) Asiar hego-ekialdeko beste hainbat hizkuntatan bezala, monerak baditu klasifikatzaileak, substantiboa numeralarekin agertzen denean. Klasifikatzailearen hautaketa aipatu substantiboaren esanahi semantikoak agintzen du. F) Hitzen ordena perpausean Subjektua + Aditza + Osagarria da. G) Hona hemen moneraz lehenengo 10 zenbakiak: mus (1), ɓa (2), poe (3), pCun (4), pəsun (5), rao (6), əpC (7), əcam (8), əcit (9), cyC (10). Idazkera. IX. m.az geroztik brahmieratik eratorritako alfabeto bat erabiltzen du, birmanierak berak erabiltzen duen berbera, nahiz hau hizkuntza sino-tibetarra izan eta ez mon-khemerra.
|
HISTORIA. Lengua austroasiática de la familia mon-jemer también conocida como peguan. La lengua mon queda atestiguada en un gran número de inscripciones desde el s. VI, pues fue la que acompañó a un gran reino. A través del mon la cultura budista fur transmitida a los antiguos hablantes de birmano, a quienes también prestó su escritura. A pertir de mediados del s. XVIII su uso decae incluso para las necesidades religios. En los últimos tiempos sus hablantes parecen haber mostrado cierto interés por la singularidad de su lengua. La influencia del birmano, sin embargo, sigue siendo muy grande. El mon no es lengua oficial en Myanmar.
LENGUA. Principales características. Fonética. A) No es lengua tonal, a diferencia de sus lenguas vecinas. B) Su sistema consonántico está basado en las series del sánscrito.
Morfosintaxis. A) El uso de diversos tipos de prefijos y sufijos es clave en la formación de las palabras. B) Indica el género por medios léxicos y distingue la función de las palabras por su posición en la frase. C) Los verbos señalan mediante prefijos y sufijos el modo, el tiempo y el aspecto. D) No distingue el número. E) Al igual que en otras muchas lenguas del sureste asiático, el môn tiene clasificadores que se usan cuando el sustantivo aparece con un numeral. La elección del clasificador depende del sentido semántico del nombre afectado. F) El orden de las palabra en la oración es Sujeto + Verbo + Complemento. G) Los 10 primeros números en môn son: mus (1), ɓa (2), poe (3), pCun (4), pəsun (5), rao (6), əpC (7), əcam (8), əcit (9), cyC (10).
Escritura. Desde el s. IX utiliza un alfabeto derivado del brahmi, el mismo que usa el birmano que es una lengua sino-tibetana y no mon-jemer.
|
GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK
PARLONS MÔN, Homeri mòun cò, Langue et civilisation, Emmanuel Guillon, gramatika eta hiztegia, 21x13, 302 or., Paris, 2003.
Parlons mön liburuaren sinopsia:
Des Môn et de leur langue, on ne sait quasiment rien en France, hormis les spécialistes de l'Asie du Sud-Est, et les étudiants en Langues Orientales. On ignore même leur existence.
Et pourtant la culture Môn a joué un rôle souvent essentiel dans ce qui est maintenant la Thaïlande, la Birmanie (rebaptisée récemment Myanmar) et la partie Ouest du Laos, et ce pendant plus de mille ans.
En témoignent de nombreux vestiges archéologiques, une statuaire bouddhiste, de styles divers, et de nombreux textes.
Car les Môn ont été les transmetteurs de différentes écoles de bouddhisme venues de l'Inde, ainsi que de codes de lois, de traités de médecine, de traités techniques...
La langue môn, dont on a des vestiges depuis notre septième siècle, est encore bien vivante, particulièrement de part et d'autre de la frontière entre la Birmanie et la Thaïlande. Elle connaît même une véritable renaissance.
C'est pour ces raisons que ce livre n'est pas uniquement un livre de langue - ce qu'il est d'abord cependant. Il se veut aussi, à partir d'un cadre linguistique général et d'une présentation historique, une introduction à la culture môn: expressions courantes et dialogues y contribuent.
MON ALFABETOA
MON ALPHABET
|
Mon alfabetoak 35 kontsonante ditu. Mon idazkeran, kontsonanteak bi erregistroetako batean sartzen dira: argiak eta etenak, bakoitzak bokal eta ahoskera inherente ezberdinak izanik zeinu diakritikoen multzo berarentzat.
|
The Mon alphabet contains 35 consonants. In the Mon script, consonants belong to one of two registers: clear and breathy, each of which has different inherent vowels and pronunciations for the same set of diacritics. |
|
က |
ခ |
ဂ |
ဃ |
ၚ |
|
စ |
ဆ |
ဇ |
ၛ |
ည |
|
ဋ |
ဌ |
ဍ |
ဎ |
ဏ |
|
တ |
ထ |
ဒ |
ဓ |
န |
|
ပ |
ဖ |
ဗ |
ဘ |
မ |
|
ယ |
ရ |
လ |
ဝ |
သ |
|
ဟ |
ဠ |
ၜ |
အ |
ၝ |
Kontsonanteak / Consonants
|
|
Bilabial |
Dental |
Palatal |
Velar |
Glottal |
|
Stops |
p pʰ ɓ |
t tʰ ɗ |
c cʰ |
k kʰ |
ʔ |
|
Fricatives |
|
s |
ç |
|
h |
|
Nasals |
m |
n |
ɲ |
ŋ |
|
|
Sonorants |
w |
l, r |
j |
|
|
/ç/ is only found in Burmese loans.
Bokalak / Vowels
|
|
Front |
Central |
Back |
|
Close |
i |
|
u |
|
Close-mid |
e |
ə |
o |
|
Open-mid |
ɛ |
|
ɔ |
|
Open |
|
ɐ |
|