KAZAKH, CAZAJO, KAZAKH
Language family: Altaic, Turkic, Western, Aralo-Caspian.
Language codes:
ISO 639-1 kk
ISO 639-2 kaz
ISO 639-3 kaz
Glottolog: kaza1248.
Beste izen batzuk (autoglotonimoa: qazaq tili):
gazaqi alt kazakh [KAZ].
hazake alt kazakh [KAZ].
kaisak alt kazakh [KAZ].
kazak alt kazakh [KAZ].
kazakh [KAZ] hizk. Kazakhstan; baita Afganistan, Alemania, Iran, Kirgizistan, Mongolia, Errusia (Asia), Tajikistan, Turkia (Asia), Turkmenistan, Txina, Ukraina, Uzbekistan ere.
kazakh dial azerbaijani, north [AZE].
kazakhi alt kazakh [KAZ].
kazax alt kazakh [KAZ].
kosach alt kazakh [KAZ].
qazaq alt kazakh [KAZ].
qazaqi alt kazakh [KAZ].
qazhak dial azerbaijani, north [AZE].
AFGANISTAN
kazakh (kazakhi, qazaqi, qazaq) [KAZ] 2.000 hiztun. Ipar Afganistan, bereziki Chahar Dara Distriktua Kunduzen mendebaldean eta Khanabad eta Andkhoi inguruan. 500 Herat hirian. Altaic, Turkic, Western, Aralo-Caspian. Dialektoak: northeastern kazakh, southern kazakh, western kazakh. Ikus sarrera nagusia Kazakhstanen.
IRAN
kazakh (kazak, kazakhi, gazaqi) [KAZ] 3.000 hiztun (1982an, ustez). Gorgan Hiria, Mazandaran Probintzia. Altaic, Turkic, Western, Aralo-Caspian. Alfabetatua dagoen orok erabiltzen du arabiar idazkera. Ikus sarrera nagusia Kazakhstanen.
KAZAKHSTAN
kazakh (kazak, kaisak, kosach, qazaq) [KAZ] 5.293.400 hiztun (1979ko errolda), populazioaren % 40, kazakhiarren % 98k dute ama hizkuntza. Herrialde guztietako populazio osoa 8.000.000 (1999, WA). Kazakhstan, Sobietar Asia Zentrala eta mendebalde Siberia. Halaber mintzatua baita Afganistan, Alemania, Iran, Kirgizistan, Mongolia, Errusia (Asia), Tajikistan, Turkia (Asia), Turkmenistan, Txina, Ukraina eta Uzbekistanen ere. Altaic, Turkic, Western, Aralo-Caspian. Dialektoak: northeastern kazakh, southern kazakh, western kazakh. Dialekto diferentzia handirik ez. Askok dute 2. hizkuntzatzat errusiera edo uzbekera. Areagotzen ari dira harrotasun etnikoa eta islamdarrekiko sentimendu anaikorrak. ‘Eastern Kirghiz’ eta ‘Western Kirghiz’ izenak oker aplikatuak izan dira kazakerari buruz. Hizkuntza ofiziala. SOV. Idazkera zirilikoa. Indartzen ari da hezkuntza kazakeraz. Irrati programak.
TURKIA (Asia)
kazakh (kazakhi, qazaqi, kazax, kosach, kaisak) [KAZ] 600 edo gehiago hiztun (1982). Salihli hiria Manisa Probintzian eta jakin gabeko kopurua Istanbul hirian; 308 Kayseri Probintzian; Afganistandik errefuxiatuak, gaur turkiar hiritarrak. Altaic, Turkic, Western, Aralo-Caspian. Turkian latindar idazkera. Ikus sarrera nagusia Kazakhstanen.
TXINA
kazakh (kazak, kazax, hazake) [KAZ] 1.111.718 hiztun (1990eko errolda), barne eginik 830.000 ipar-ekialdetar kazakhiar, 70.000 hego-mendebaldar kazakhiar (1982). Ipar Xinjiang (Yili Kazakh Prefektura Autonomoa), ekialde Xinjiang (Mulei Kazakh Konderri Autonomoa eta Balikun Kazakh Konderri Autonomoa), ipar-mendebalde Gansu (Akesai Kazakh Konderri Autonomoa) eta ipar-mendebaldar Qinghai probintziak. Altaic, Turkic, Western, Aralo-Caspian. Dialektoak: northeastern kazakh, southwestern kazakh. Nazionalitate ofiziala. SOV. Latindar alfabetoa zeukaten; 1980az gero, arabiar idazkera modifikatua darabilte. Irrati programak. Ikus sarrera nagusia Kazakhstanen.
Hizkuntza / lengua: kazakera / kazakh / cazajo / kazakh
Hiztunak / hablantes (2002): 10.057.000 (Rafael del Moral).
Herrialdea / país: Kazakhstan (7.060.000), Txina (1.230.000 Xinjing probintzian), Errusia (560.000), Mongolia (144.000), Kirgizistan (40.000), Uzbekistan (930.000) eta Turkmenistan (93.000).
|
HISTORIA. Familia turtzikoko hizkuntza altaikoa, jatorriz Kazakhstangoa, maiz turkieraren aldaeretako bat kontsideratua. Tradizionalki nomada den herri baten mintzaira da, mendeetan zehar turkiarren eta beste hainbat herriren migrazio lurralde izan ziren Asia zentraleko estepetan oso hedatua.
XV. m.an hartu zituen hizkuntzaren aspektu bereziak hizkuntza burujabe bihurtzeko. Uzbekera izan zen denbora luzez hiztun hauen hizkuntza literarioa.
Gaurko Kazakhstan herrialdea Errusiaren parte da 1731z gero. Hainbat aldaketaren ondoren, Sobiet Batasunari atxiki zitzaion 1936an eta 1991n, errepublika haien batasuna eraitsi zenean, bere independentzia eskuratu zuen. Poesia epiko oralaren tradizio bikaina du kazakerak, XIX. m.az gero publikazioen bidez ere transmititu dena. Kazakerazko lehen publikazio Zar Zaman poetaren liburu bat da, 1840an agertua arabiar alfabetoz idatzirik. Bere hiztunak tradizionalki musulmanak dira.
HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak. Fonetika. Morfosintaxia. A) Bere hizkuntza egitura osoa turkieraren parekoa da eta apenas duen ezaugarri propio bereizgarririk. B) Hona hemen kazakeraz lehenengo 10 zenbakiak: nöl (0), bir (1), iki (2), üsh (3), tort (4), bes (5), altë (6), jeti (7), segiz (8), toghez (9), on (10). Idazkera. 1927 arte arabiar alfabetoa erabili zuen.Gero latindar alfabetoa hartu zuen eta 1940an alfabeto zirilikoa baliatu zuen hainbat doikuntza egin ondoren. Idazkera zirilikoa ez zen oso onartua izan eta eskoletan eta administrazioan arabiar alfabetoa baliatzen jarraitu zuten.
|
HISTORIA. Lengua altaica de la familia túrcica propia de Kazajstán, considerada muchas veces como una de las variedades del turco. Lo habla un pueblo tradicionalmente nómada y muy extendido por las estepas de Asia central, que fueron durante siglos escenario de sucesivas migraciones de turcos y otros pueblos. El cazajo da forma a sus peculiaridades lingüísticas como lengua independiente del grupo hacia el s. XV. Durante mucho tiempo el antiguo uzbeco sirvió a sus hablantes de lengua literaria. El actual territorio de Kazajstán pertenece a Rusia desde 1731. Después de algunos cambios se adhiere a la Unión Soviética en 1936, y en 1991, tras el desmoronamiento de aquella unión de repúblicas, recupera su independencia. El cazajo tiene una larga tradición de poesía épica oral que a partir del s. XIX se transmite también en publicaciones. La primera publicación en cazajo es un libro del poeta Zar Zaman aparecido en 1840 y redactado en alfabeto árabe. Sus hablantes son tradicionalmente musulmanes.
LENGUA. Principales características. Fonética. Morfosintaxis. A) Toda su estructura lingüística corre paralela a la del turco y apenas la distinguen algunos rasgos específicos. B) Los 10 primeros números en cazajo son: nöl (0), bir (1), iki (2), üsh (3), tort (4), bes (5), altë (6), jeti (7), segiz (8), toghez (9), on (10). Escritura. Hasta 1927 utilizó el alfabeto árabe. Utiliza después el alfabeto latino hasta que en 1940 adopta el cirílico con algunos ajustes. La escritura cirílica del cazajo no fue ampliamente aceptada y en las escuelas y en la administración se siguió usando además el alfabeto árabe.
|
GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK
CENTRAL ASIA PHRASEBOOKS, languages of the silk road, uyghur, uzbek, kyrgyz, kazhak, pashto, tajik, tashkorghani, turkmen, burushaski, khowar, mandarin, mongolian, shina, wakhi, Lonely Planet, author: Justin Jon Rudelson, 1st edition, 14x9, 239 or., Victoria (Australia), 1998.
PARLONS KAZAKH, Kazakhstan, Zura Mazhit, L'Harmattan, gramatika eta hiztegia, 21,5x13, 187 or., Paris, 2015.
Parlons kazakh liburuaren sinopsia.
Le présent ouvrage s'adresse à tous ceux qui souhaitent connaître et decuvrir le Kazakhstan, grand comme cinq fois la France, et la langue kazakhe, parlée par 8,5 millions de personnes au Kazakhstan, 1,5 million en Chine, 150.000 en Mongolie et 10.000 en Turquie.
Le livre rend accessible à un large publique les aspects essentiels de la réalité kazakhe: le lecteur y trouvera les données historiques et économiques du pays, ainsi que des informations sur les différents aspects de la culture kazakhe. Cet ouvrage contient également une présentation rapide des éléments fondamentaux de la langue, les points de grammaire les plus importants, des éléments de conversation courante, et un lexique français-kazakh et kazakh-français. Y figurent aussi les proverbes et locution plus ou moin figés du kazakh parlé les plus répandus.
KAZAKERA HIZKUNTZA
KAZAKH LANGUAGE
Fonologia / Phonology
|
Kazakeraz fonema kontsonantikoak /Kazakh consonant phonemes
|
||||||||||||||
|
|
Bilabial |
Labio- |
Dental/ |
Palato- |
Alveo- |
Velar |
Uvular |
Glottal |
||||||
|
Nasal |
m <м> |
|
n <н> |
|
|
ŋ <ң> |
|
|
||||||
|
Plosive |
p <п> |
b <б> |
|
t <т> |
d <д> |
|
|
k <к> |
ɡ <г> |
q <қ> |
ɢ <ғ> |
|
||
|
Fricative |
|
(f) <ф> |
(v) <в> |
s <с> |
z <з> |
ʃ <ш> |
ʒ <ж> |
(ɕ) <щ> |
(x) <х> |
|
h <һ> |
|||
|
Affricate |
|
|
|
|
(tɕ) <ч> |
|
|
|
||||||
|
Tap |
|
|
ɾ <р> |
|
|
|
|
|
||||||
|
Approximant |
|
|
l <л> |
j <й> |
w <у> |
|
|
|||||||
Bokalak / Vowels
|
Kazakeraz fonema bokalikoak / Kazakh vowel phonemes |
||||
|
|
||||
|
|
−RTR |
+RTR |
||
|
Diphthongised |
/i̯ɘ/, ‹е› |
/y̯ʉ/, ‹ө› |
|
/u̯ʊ/, ‹о› |
|
Close |
/ɘ/, ‹i› |
/ʉ/, ‹ү› |
/ə/, ‹ы› |
/ʊ/, ‹ұ› |
|
Open |
/æ/, ‹ә› |
|
/ɑ/, ‹а› |
|
Morfologia eta sintaxia / Morphology and syntax
|
Izenen deklinabidea / Declension of nouns
|
||||||||
|
Case |
Morpheme |
Possible forms |
кеме "ship" |
ауа "air" |
шелек "bucket" |
сәбіз "carrot" |
бас "head" |
тұз "salt" |
|
Nom |
— |
— |
кеме |
ауа |
шелек |
сәбіз |
бас |
тұз |
|
Acc |
-NI |
-ні, -ны, -ді, -ды, -ті, -ты, -н |
кемені |
ауаны |
шелекті |
сәбізді |
басты |
тұзды |
|
Gen |
-NIŋ |
-нің, -ның, -дің, -дың, -тің, -тың |
кеменің |
ауаның |
шелектің |
сәбіздің |
бастың |
тұздың |
|
Dat |
-GA |
-ге, -ға, -ке, -қа, -не, -на |
кемеге |
ауаға |
шелекке |
сәбізге |
басқа |
тұзға |
|
Loc |
-DA |
-де, -да, -те, -та |
кемеде |
ауада |
шелекте |
сәбізде |
баста |
тұзда |
|
Abl |
-DAn |
-ден, -дан, -тен, -тан, -нен, -нан |
кемеден |
ауадан |
шелектен |
сәбізден |
бастан |
тұздан |
|
Inst |
-Men |
-мен(ен) -бен(ен) -пен(ен) |
кемемен |
ауамен |
шелекпен |
сәбізбен |
баспен |
тұзбен |
Izenordainak / Pronouns
|
Izenordain pertsonalak / Personal pronouns
|
||||||||||||
|
Singular |
Plural |
|||||||||||
|
Kazakh (transliteration) |
English |
Kazakh (transliteration) |
English |
|||||||||
|
Мен (Men) |
I |
Біз (Biz) |
We |
|||||||||
|
Сен (Sen) |
You (singular informal) |
Сендер (Sender) |
You (plural informal) |
|||||||||
|
Сіз (Siz) |
You (singular formal) |
Сіздер (Sizder) |
You (plural formal) |
|||||||||
|
Ол (Ol) |
He/She/It |
Олар (Olar) |
They |
|||||||||
|
Izenordainen deklinabidea / Declension of pronouns
|
||||||||||||
|
Nom |
мен |
сен |
сіз |
ол |
біз |
сендер |
сіздер |
олар |
||||
|
Acc |
мені |
сені |
сізді |
оны |
бізді |
сендерді |
сіздерді |
оларды |
||||
|
Gen |
менің |
сенің |
сіздің |
оның |
біздің |
сендердің |
сіздердің |
олардың |
||||
|
Dat |
маған |
саған |
сізге |
оған |
бізге |
сендерге |
сіздерге |
оларға |
||||
|
Loc |
менде |
сенде |
сізде |
онда |
бізде |
сендерде |
сіздерде |
оларда |
||||
|
Abl |
менен |
сенен |
сізден |
онан |
бізден |
сендерден |
сіздерден |
олардан |
||||
|
Inst |
менімен |
сенімен |
сізбен |
онымен |
бізбен |
сендермен |
сіздермен |
олармен |
||||
|
Pertsonak adierazteko morfemak / Morphemes indicating person |
||||
|
|
pronouns |
copulas |
possessive endings |
past/conditional |
|
1st sg |
мен |
-MIn |
-(I)m |
-(I)m |
|
2nd sg |
сен |
-sIŋ |
-(I)ŋ |
-(I)ŋ |
|
2nd formal sg |
сіз |
-sIz |
-(I)ŋIz |
-(I)ŋIz |
|
3rd sg |
ол |
— |
-(s)I(n) |
— |
|
1st pl |
біз |
-MIz |
-(I)mIz |
-(I)K |
|
2nd pl |
сендер |
-sIŋdAr |
-(I)ŋ |
-(I)ŋ |
|
2nd formal pl |
сіздер |
-sIzdAr |
-(I)ŋIz |
-(I)nIz |
|
3rd pl |
олар |
— |
-(s)I(n) |
— |
KAZAKHIAR ALFABETOA
KAZAKH ALPHABET
Idazkera ofizial eta hedatuenen elkarrekikotasun taula
Correspondence chart of official and most widespread writing scripts
|
Cyrillic |
Latin |
Arabic |
Name of Arabic Letter |
IPA transcription |
|
А а |
A a |
ا |
Alif |
/ɑ/ |
|
Ә ә |
Ä ä |
ٵ |
Hamza + Alif |
/æ/ |
|
Б б |
B b |
ب |
Ba |
/b/ |
|
В в |
V v |
ۆ |
Waw with V |
/v/ |
|
Г г |
G g |
گ |
Gaf |
/ɡ/ |
|
Ғ ғ |
Ğ ğ |
ع |
Ghain |
/ʁ/ |
|
Д д |
D d |
د |
Dal |
/d/ |
|
Е е |
E e |
ه |
Ha |
/e/ |
|
Ё ё |
Yo yo |
يو |
Yo |
/jo/ |
|
Ж ж |
J j |
ج |
Jeem |
/ʒ/ |
|
З з |
Z z |
ز |
Za |
/z/ |
|
И и |
Ï ï |
ٸ |
Ya |
/ɯj/, /ɪj/ |
|
Й й |
Y y |
ي |
Ya |
/j/ |
|
К к |
K k |
ك |
Kaf |
/k/ |
|
Қ қ |
Q q |
ق |
Qaf |
/q/ |
|
Л л |
L l |
ل |
Lam |
/l/ |
|
М м |
M m |
م |
Meem |
/m/ |
|
Н н |
N n |
ن |
Noon |
/n/ |
|
Ң ң |
Ñ ñ |
ڭ |
Kaf with 3 dots |
/ŋ/ |
|
О о |
O o |
و |
Waw |
/o/ |
|
Ө ө |
Ö ö |
ٶ |
Hamza + Waw |
/ø/ |
|
П п |
P p |
پ |
Pa |
/p/ |
|
Р р |
R r |
ر |
Ra |
/r/ |
|
С с |
S s |
س |
Seen |
/s/ |
|
Т т |
T t |
ت |
Ta |
/t/ |
|
У у |
W w |
ۋ |
Waw with 3 dots |
/w/, /ʊw/, /ʉw/ |
|
Ұ ұ |
U u |
وُ |
Waw with damma |
/ʊ/ |
|
Ү ү |
Ü ü |
ٶُ |
Hamza + Waw with damma |
/ʉ/ |
|
Ф ф |
F f |
ف |
Fa |
/f/ |
|
Х х |
X x |
ح |
Kha without dots |
/x, χ/ |
|
Һ һ |
H h |
ھ |
Initial Ha |
/h/ |
|
Ц ц |
C c |
تس |
T + S |
/ts/ |
|
Ч ч |
Ç ç |
چ |
Cheem |
/tʃ/ |
|
Ш ш |
Ş ş |
ش |
Sheen |
/ʃ/ |
|
Щ щ |
Şş şş |
شش |
Sh + Sh |
/ʃtʃ/, /ʃː/ |
|
Ъ ъ |
(ʺ) |
-- |
-- |
-- |
|
Ы ы |
I ı |
ى |
Ya without dots |
/ɯ/ |
|
І і |
İ i |
ٴى |
Hamza + Ya without dots |
/ɪ/ |
|
Ь ь |
(ʹ) |
-- |
-- |
-- |
|
Э э |
Ee (Éé) |
ه |
Ha |
/e/ |
|
Ю ю |
Yu yu |
يۋ |
Y + U |
/jʉw/, /jʊw/ |
|
Я я |
Ya ya |
يا |
Y + A |
/jɑ/ |
Letren izenak / Letter names
|
Letter |
Cyrillic |
Pronunciation |
|
A |
A |
/aː/ |
|
B |
Б |
/b/ |
|
C |
К |
/k/ |
|
D |
Д |
/d/ |
|
E |
Е |
/eː/ |
|
F |
Ф |
/f/ |
|
G |
Г |
/ɡ/ |
|
H |
Х |
/h/ |
|
I |
И |
/iː/ |
|
J |
Ж |
/j/ |
|
K |
Қ |
/q/ |
|
L |
Л |
/l/ |
|
M |
М |
/m/ |
|
N |
Н |
/n/ |
|
O |
О |
/oː/ |
|
P |
П |
/p/ |
|
Q |
Ө |
/øː/ |
|
R |
Р |
/r/ |
|
S |
С |
/s/ |
|
T |
Т |
/t/ |
|
U |
У |
/uː/ |
|
V |
В |
/v/ |
|
W |
Ы |
/juː/ |
|
Y |
Ү |
? |
|
Z |
З |
/z/ |
|
A' |
Ә |
/æː/ |
|
Y’ |
Ұ |
? |
|
I’ |
І |
? |
Digrafoak / Digraphs
|
Digraphs |
Cyrillic |
Pronunciation |
|
gh |
Ғ |
/ʁ/ |
|
ng |
Ң |
/ŋ/ |
|
ts |
Ц |
/ts/ |
|
ch |
Ч |
/tʃ/ |
|
sh |
Ш |
/ʃ/ |
|
iu |
Ю |
/iuː/ |
|
ya |
Я |
/iaː/ |
Testu-lagina / Text sample
Giza eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko 1. Artikulua
Article 1 of the Universal Declaration of Human Rights
|
Kazakh in |
Kazakh in |
Kazakh in |
English |
Euskara
|
|
Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен кұқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. |
بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ءبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ءتيىس. |
Barlıq adamdar twmısınan azat jäne qadir-qasïyeti men kuqıqtarı teñ bolıp dünïyege keledi. Adamdarğa aqıl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondıqtan olar bir-birimen twıstıq, bawırmaldıq qarım-qatınas jasawları tïis. |
All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood. |
Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu behar dute.
|