Txulupiera

 

 

TXULUPIERA

CHULUPÍ, NIVACLE, NIVACLE

 

Language family: Mataco-Guaicuru, Mataco.

Language codes:

        ISO  639-1   -  

        ISO  639-2   -  

        ISO  639-3   cag

Glottolog: niva1238. 

 

Beste izen batzuk (autoglotonimoa: niwaklé):

ashlushlay alt chulupí [cag].

axluslay alt chulupí [cag].

chulupí [CAG] hizk. Paraguai; baita Argentinan ere.

chulupe alt chulupí [cag].

churupi alt chulupí [cag].

chulupie alt chulupí [cag].

nivaclé alt chulupí [cag].

nivaklé alt chylupí [cag].

 

ARGENTINA

 

chulupí (churupi, chulupie, chulupe, nivaclé, nivaklé, ashlushlay, axluslay) [CAG] 200 hiztun. Salta, ipar-ekialdea. Mataco-Guaicuru, Mataco. Dialektoak: forest chulupi, river chulupi. Dialektoak inherenteki elkar ulergarriak dira. Ikus sarrera nagusia Paraguain.

 

PARAGUAI

 

chulupí (churupi, chulupie, chulupe, nivaclé, nivaklé, ashlushlay, axluslay) [CAG] 18.000 hiztun (1991, SIL), 200 Argentinan; bi herrialdeetako populazio osoa 18.200. Chaco, Presidente Hayes Departamendua, Boquerón; halaber mintzatua Argentinan. Mataco-Guaicuru, Mataco. Dialektoak elkar ulergarriak dira; mataguayo hizkuntzak Paraguain antz gutxiagokoak dira mascoi hizkuntzak Paraguain baino (Fasold, 1984). Etxe-hizkuntza txulupiera da; indartsu txulupi guztientzat; hezkuntza elebiduna txulupieraz; irrati emanaldiak.

 

Hizkuntza / lengua: txulupiera / chulupí / nivacle / nivacle.

Hiztunak / hablantes: 18.200 (Ethnologue), 13,700 Paraguain (2007, R. Perik).

Herrialdea / país: Paraguai (18.000), Argentina (200).

 

 

HISTORIA. Nivakle herria, talde aborigen ehiztari eta nomada gerraria, oraindik ere bere ondare kulturala osorik mantentzen duena, azken herrietakoa izan zen europarrek aurkitzen. Joan den mendeko 30eko hamarkadaren hasieran aurkitu zituzten europarrek azal zimel eta gizalege zakarreko gizon-emakume hauek, Paraguairen zati handi batean eta Ipar Argentinan, batez ere Formosa probintzian bizi zirelarik, Chaco Boreal deitu lurraldean.

Algarrobo, kebratxo, ezti eta landaredi usuak bizilekua benetan zailtzen duten lurraldean mamitu zuten nivakletarrek euren bizimodua, duela hamarkada gutxi arte kulturari sendo eutsiz. Mestizajea beren herritartasuna hondatzen ari bada ere, oraindik bizirik dituzte hizkuntza, xamanismoa, beren fenomenologia eta naturarekiko duten grina jasoa, bereziki animaliekikoa. Nivakle hitzak (txurupi bezala ere ezagutua) ‘jendea’, ‘gizonak’ edota ‘pertsonak’ esan nahi du azken urteotan lurralde horretan lan egin zuten misiolariek egindako hiztegiek jasotako hizkuntzan.

 

 

 

 

HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak.

Fonetika. A) Bokalentzat sei zeinu daude: a-e-i-o-ô-u. B) Diptongoak dira: ai-ei-oi-ôi-ui. Silaba bakarra bezala ahoskatzen dira eta ez dira bereizi behar klik gotalaz. C) Hurrengo letrak ez dira agertzen nivakle hizkuntzan:  b-d-g-h-k-l-ll-ñ-r-w-x-z. Hona hemen alfabeto osoa: a-c-c’-ch-ch’-dl-e-f-i-j-lh-m-n-o-ô-p-p’-qu-qu’-s-sh-t-t’-ts-ts’-u-v-y.

Morfosintaxia. A) Gutxi dira plurala duten adjektiboak: is-isi  ‘ona(k)’; uj-us  ‘handia(k)’; pitej-pites  ‘garaia(k)’; tiqu’in-tiqu’ic-sha’ne  ‘txikia(k)’. B) Ez dago genero-bereizketarik. C) Bereizten ditu plural inklusiboa eta esklusiboa.

Idazkera. Latindar alfabetoa.

 

 

HISTORIA. Los nivacle, un belicoso grupo aborigen cazador y nómada que aún mantiene intacta gran parte de su patrimonio cultural, fue uno de los últimos pueblos en ser conocido. En los comienzos de la década de los años 30 del siglo pasado, los europeos dieron con estos hombres y mujeres de piel curtida y rudos modales, que habitan gran parte del Paraguay y el norte argentino, básicamente la provincia de Formosa, la región denominada Chaco boreal.

Allí, donde el algarrobo, el quebracho, la miel y la vegetación tupida dejan poco lugar para el hombre, los nivacle erigieron su particular modo de vida, con una cultura que se mantuvo inalterable hasta hace muy pocas décadas. Aunque el mestizaje va diezmando su pureza, perdura aún la herencia ancestral del lenguaje, el shamanismo, su fenomenología y el elevado significado por las cosas de la naturaleza, básicamente los animales. Nivacle (también conocidos como Churupí) significa en su lengua autóctona, plasmada en algunos diccionarios por los diferentes misioneros que trabajaron en los últimos años en la zona, “gente”, “los hombres” o “personas”.

 

LENGUA. Principales características.

Fonética. A) Hay 6 signos para vocales: a-e-i-o-ô-u. B) Los diptongos son: ai-ei-oi-ôi-ui. Se pronuncian como una sola sílaba y no se separan con clic glotal. C) Las siguientes letras no aparecen en el idioma nivacle: b-d-g-h-k-l-ll-ñ-r-w-x-z. Abecedario completo: a-c-c’-ch-ch’-dl-e-f-i-j-lh-m-n-o-ô-p-p’-qu-qu’-s-sh-t-t’-ts-ts’-u-v-y.

 

Morfosintaxis. A) Hay pocos adjetivos que tienen plural: is-isi  ‘bueno(s)’; uj-us  ‘grande(s)’; pitej-pites  ‘alto(s)’; tiqu’in-tiqu’ic-sha’ne  ‘pequeño(s)’. B) No hay diferencia de géneros. C) Distingue el plural inclusivo y el exclusivo.

 

 Escritura. Alfabeto latino.

 

 

GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK

 

GRAMÁTICA NIVACLE, Na Lhasinônash napi Nivacle, José Seelwische, 19x14, 213 or., Asunción, 1975.

 

HIZTEGIAK, LEXIKOAK

 

NIVACLE-CASTELLANO / CASTELLANO-NIVACLE, Biblioteca Paraguaya de Antropología – Vol. X,  P. José Seelwische, O.M.I., 28x19,5, 489 or., Asunción, 1990.

 

Gure Aita txulupieraz / Our Father on Chulupí

C'atataelhvatam,
lhôvji' na vôôs:
ca eiyimatsejaan;
ca nachelhyi pa anvacleyash;
ca chi nu'esh'a pavan lhteesh, pan lhjunash'e na vôôs,

lhalhech'ee na cotsjaat shita.
Anjuteelhyi nôque nalhu lhpa yucuve,

lhechin ts'imanlhanitelh'in;
avômjatelhch'eyam java yipiôclelh,
nan yijunashelh javômjatelhemch'e japi tpiô'yelhyam.
Yaaj ca atsamjatelhei pa vatvancafaicutsjayash,
jô'lhaa pa ats'ilhjeneshelh pa ni isaa. Amen.

 

 

https://kingdebglobal.com.ng/wp-content/slot777/

https://chat.ibero.mx/extension/slot-demo/

https://monitorfuerzaletal.com/public/js/slot-deposit-pulsa/

https://runyontreecare.m3server.com/assets/slot-zeus/

https://tickets.shabakeh7.tv/demo-slot-gratis/

https://www.techniumscience.com/slot-demo/

https://revista.ivc.br/demo-slot/